วารสารสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย
Journal of the Psychiatrist Association of Thailand
ISSN: 0125-6985
บรรณาธิการ มาโนช หล่อตระกูล
Editor: Manote Lotrakul, M.D.

อนุพงษ์ สุธรรมนิรันด์ พ.บ.*   Anupong Suthamnirand, M.D.*
อุไรวรรณ แก่นจันทร์ ป.พย.*  Uraiwan Kaenchen, Dip. N.S.*
ลักษณา พงษ์ภุมมา วทม. (จิตวิทยาการให้คำปรึกษา)** Laksana Pongpumma, M.S.(Counseling Psychilogy)**
วัลลิยา สุวรรณโชติ กศ.ม, น.บ.***  Wanliya Suwanachoti, M.Ed., LL>B.***

Objective To compare self-esteem and depression in adolescent amphetamine users and non-users.

Method Thirty-four secondary school students who use amphetamines without addiction from a school in Chonburi Province were selected as the sample of the study. Self-esteem and depression of the sample was assessed with the Thai versions of the Five-Point Rating-Scale Test of Self-esteem for Children (FSC) and the Children’s Depression Inventory. The results obtained from the sample were then compared with those from a group of students who were non-users of amphetamine (n=42).

Results Self-esteem of adolescent amphetamine users was significantly lower than that of non-users (p=0.012), especially in the education, family, and overall attitude subscales. In addition, it was found that prevalence of depression among amphetamine users (32.3 percent) was higher than among non-users (21.4 percent). However, the total CDI scores and subscale scores between amphetamine users and non-users were not statistically significantly different.

Conclusions Low self-esteem is strongly related to the use of amphetamine among adolescents. Therefore, promotion of psychological well-being through child rearing, family, and school should be urgently carried out as a necessary preventive and treatment measure.

J Psychiatr Assoc Thailand 2001; 46(1):3-12.

Key words: self-esteem, depression, adolescents, amphetamine 

* Department of Psychiatry,Chonburi Hospital, Chonburi 20000

** Boromarajonnani College of Nursing, Chonburi 20000

*** Chonburi Provincial of General Education Office, Chonburi 20000

วัตถุประสงค์   เพื่อศึกษาความภูมิใจแห่งตนและภาวะซึมเศร้าในกลุ่มนักเรียนวัยรุ่นที่ใช้ยาบ้าเปรียบเทียบกับกลุ่มที่ไม่ใช้

วิธีการศึกษา คัดเลือกกลุ่มนักเรียนชั้นมัธยมโรงเรียนหนึ่งในจังหวัดชลบุรี ที่ใช้ยาบ้าโดยไม่มีอาการติด นำมาทดสอบโดยใช้เครื่องมือเป็นแบบสอบถามลักษณะทั่วไป, Five-Scale Test of Self-Esteem for Children (FSC) ฉบับภาษาไทย และ Children’s Depression Inventory (CDI) ฉบับภาษาไทย แล้วเปรียบเทียบกับกลุ่มนักเรียนที่ไม่ใช้ยาบ้า

ผลการศึกษา   กลุ่มนักเรียนที่ใช้ยาบ้า (n = 34) มีความภูมิใจแห่งตนต่ำกว่ากลุ่มนักเรียนที่ไม่ใช้ยา (n = 42) อย่างมีนัยสำคัญ ในด้าน subscale มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญเฉพาะ การศึกษา ครอบครัว และมุมมองรวม พบภาวะซึมเศร้าในกลุ่มใช้ยาบ้า (ร้อยละ 32.3) สูงกว่ากลุ่มไม่ใช้ยา (ร้อยละ 21.4) แต่ในด้านคะแนนรวมของ CDI และ subscale ไม่พบว่ามีความแตกต่างกันของทั้ง 2 กลุ่ม

สรุป   ความภูมิใจแห่งตนต่ำมีความสัมพันธ์กันกับการใช้ยาบ้าในวัยรุ่น การส่งเสริมสุขภาพจิตด้านการเลี้ยงดูเด็ก ด้านครอบครัวและด้านโรงเรียน มีส่วนช่วยป้องกันและรักษาปัญหายาเสพย์ติด สมควรที่จะให้ความสำคัญและส่งเสริมอย่างเร่งด่วน

วารสารสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย 2544; 46(1):3-12.

คำสำคัญ ความภูมิใจแห่งตน ภาวะซึมเศร้า วัยรุ่น ยาบ้า 

* กลุ่มงานจิตเวช โรงพยาบาลชลบุรี ถนนสุขุมวิท อำเภอเมือง ชลบุรี 20000

** วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี ชลบุรี ตำบลบ้านสวน อำเภอเมือง ชลบุรี 20000

*** สำนักงานสามัญศึกษาจังหวัดชลบุรี ถนนวชิรปราการ อำเภอเมือง ชลบุรี 20000

บทนำ

รายงานจากกรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข¹ พบว่าในปี พ.ศ.2541 มีผู้ใช้สารเสพย์ติดและเข้ารับการบำบัดรักษาในสถานบำบัดที่ขึ้นทะเบียนถูกต้องตามกฎหมาย จำนวน 73,079 ราย เป็นผู้ใช้สารแอมเฟตามีน จำนวน 18,094 ราย คิดเป็นร้อยละ 25 ของผู้ใช้สารเสพย์ติดทั้งหมด สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (ปปส.) ร่วมกับสำนักวิจัยเอแบค–เคเอสซีอินเตอร์เนตโพลล์² ทำการสำรวจข้อมูลการระบาดของยาเสพย์ติดในกลุ่มนักเรียนและนักศึกษา สังกัดกระทรวงศึกษาธิการและมหาดไทยทั่วประเทศ ในช่วงกลางปี พ.ศ.2542 พบว่ามีนักเรียน นักศึกษา ที่ใช้ยาเสพย์ติดจำนวน 663,290 คน หรือร้อยละ 12.36 ของทั้งหมด โดยเป็นการใช้สารแอมเฟตามีนมากที่สุดถึงร้อยละ 7.09 ของนักเรียน นักศึกษาทั้งหมด จึงเห็นได้ว่าการระบาดของการใช้สารเสพย์ติดแอมเฟตามีน นับว่าแพร่หลาย ลุกลามและอันตรายต่อกลุ่มวัยรุ่นไทยเป็นอย่างมาก สมควรที่จะได้ช่วยกันศึกษาเพื่อหาทางป้องกันและบำบัดรักษาต่อไป

ในด้านสาเหตุปัจจัยและความเสี่ยงที่ทำให้เกิดการแพร่ระบาดอย่างมากของสารเสพย์ติดพบว่ากลุ่มวัยรุ่นที่ใช้ยาโดยไม่มีอาการเสพติด (drug use) มีความสัมพันธ์ของการใช้กับปัจจัยทางกลุ่มเพื่อนและสังคมรอบข้าง ขณะที่กลุ่มติดสารเสพย์ติด (substance use disorders) มีความสัมพันธ์ของการใช้ยากับปัจจัยทางชีวภาพและจิตใจ³ สาเหตุที่ทำให้วัยรุ่นใช้สารเสพย์ติด มีสาเหตุจากสภาพสังคม วัฒนธรรม สภาวะของวัยรุ่นเอง เช่น พันธุกรรม บุคลิกภาพ การตอบสนองต่อยาที่ใช้ และสภาพของสิ่งแวดล้อมใกล้ตัว เช่น ครอบครัว เพื่อน เป็นต้น⁴ พื้นฐานทางอารมณ์ (temperament) มีส่วนสำคัญในการควบคุมอารมณ์ ความรู้สึก และมีส่วนทำให้วัยรุ่นเสี่ยงต่อการใช้สารเสพย์ติด⁵ Giancola และคณะ⁶ รายงานว่ากลุ่มวัยรุ่นที่เสี่ยงต่อการใช้ยาเป็นกลุ่มที่มีความเบี่ยงเบนทางความคิด (cognitive dysfunction) มีความผิดปกติในการควบคุมตนเอง (self–regulation) ขาดการวางแผน การตัดสินใจ และขาดเหตุผล จึงสรุปได้ว่าปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดการใช้สารเสพย์ติด เกิดจากปัจจัยทางด้านชีววิทยา ด้านจิตใจ ด้านสังคมสิ่งแวดล้อม ซึ่งเกี่ยวข้องกันอย่างแยกไม่ออก เนื่องจากมีความสัมพันธ์เสมือนลูกโซ่⁷

ความภูมิใจแห่งตน (self-esteem) และภาวะซึมเศร้า (depression) มีส่วนสัมพันธ์กับวัยรุ่นที่ใช้สารเสพย์ติดอย่างไรบ้าง ความภูมิใจแห่งตนเชิงบวก (positive self-esteem) เป็นปัจจัยที่ช่วยป้องกันให้วัยรุ่นห่างจากสารเสพย์ติด^8,9 วัยรุ่นที่มีความภูมิใจแห่งตนต่ำ (low self-esteem) จะมีส่วนสัมพันธ์กับการใช้สารเสพย์ติดทั้งในแง่ความเสี่ยงและผลแทรกซ้อนหลังการใช้สารเสพย์ติด^10-12 Lewinsohn และคณะ¹³ ศึกษาเด็กวัยรุ่นที่ติดสารเสพย์ติด พบว่ามีอาการร่วมของกลุ่มอาการซึมเศร้า กังวลใจ รวมทั้งโรคและปัญหาทางพฤติกรรมได้สูงกว่าเด็กวัยรุ่นปกติ Bukstein และคณะ¹⁴ ใช้แบบทดสอบ K–SADS ในวัยรุ่นที่ติดสารเสพย์ติดจำนวน 156 คน พบว่ามีอาการร่วมเป็นโรคซึมเศร้า (major depressive disorder) ถึงร้อยละ 31 วาสนา พัฒนกำจร¹⁵ ศึกษาวัยรุ่นที่ใช้ยาบ้าและมารับการรักษาในโรงพยาบาลราชบุรีจำนวน 100 คน พบภาวะซึมเศร้าร่วมด้วยร้อยละ 17

การใช้สารเสพย์ติดชนิดแอมเฟตามีนของวัยรุ่นประเทศไทย นับเป็นปัญหาทั้งทางสาธารณสุข และนโยบายระดับชาติที่จะต้องช่วยกันป้องกัน รักษา ฟื้นฟูและแก้ไขปัญหา การศึกษาถึงความสัมพันธ์ของผู้ใช้สารเสพย์ติดต่อความนับถือตนเองและภาวะซึมเศร้า เพื่อที่จะหาปัจจัยที่ส่งเสริมป้องกัน รวมทั้งรักษาฟื้นฟูวัยรุ่นให้ห่างไกลจากสารเสพย์ติด   นับว่าเป็นเรื่องสำคัญในการวางแผนแก้ไขปัญหาทั้งระดับสาธารณสุขและระดับชาติ การศึกษาครั้งนี้จึงมีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1) เพื่อการศึกษาความภูมิใจแห่งตนและภาวะซึมเศร้าในกลุ่มวัยรุ่นที่ใช้สารเสพย์ติดชนิดแอมเฟตามีน 2) เพื่อเปรียบเทียบความภูมิใจแห่งตนและภาวะซึมเศร้าในกลุ่มวัยรุ่นที่ใช้สารเสพย์ติดชนิดแอมเฟตามีนกับกลุ่มที่ไม่เคยใช้

วัสดุและวิธีการ

ประชากรที่ศึกษา ได้แก่ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาของโรงเรียนแห่งหนึ่งในสังกัดกรมสามัญศึกษา จังหวัดชลบุรี ในปีการศึกษา 2542 ที่มีประวัติจากครูฝ่ายปกครองของโรงเรียนว่าใช้สารเสพย์ติด ชนิดแอมเฟตามีน ภายในระยะเวลา 3 เดือนที่ผ่านมา โดยไม่มีอาการและลักษณะของการติดสารเสพย์ติด (substance use disorders) หรืออาการโรคจิต (psychosis) ส่วนกลุ่มควบคุม คือ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษา ชั้น ห้องและโรงเรียนเดียวกันกับกลุ่มศึกษา โดยทำการสุ่มเลือกจากเพศเดียวกัน และเลขที่ในห้องเรียนถัดจากกลุ่มศึกษา ในลำดับต่อไปโดยใช้สัดส่วน 1: 2 หรือ 1: 1 ตามจำนวนนักเรียนในห้อง และจะต้องไม่เคยมีประวัติการใช้สารเสพย์ติดชนิดต่าง ๆ มาก่อน นักเรียนทั้งสองกลุ่มตอบแบบสอบถามชนิดเดียวกัน ในช่วงระยะเวลาเดียวกัน โดยขอความร่วมมือจากนักเรียนและชี้แจงว่าเป็นงานวิจัย มิใช่เพื่อทำการรักษาหรือเป็นการบันทึกข้อมูลความผิด

เครื่องมือที่ใช้ ได้แก่

1. แบบสอบถามที่ผู้วิจัยสร้างขึ้นเอง โดยมีคำถามเกี่ยวกับลักษณะทั่วไปของกลุ่มศึกษา และกลุ่มควบคุม เช่น สภาพครอบครัว สภาพการศึกษา สภาวะอารมณ์ความรู้สึก

2. แบบสอบถาม Five–Scale Test of Self–Esteem for Children (FSC) ฉบับภาษาไทย¹⁶ เพื่อประเมินความภูมิใจแห่งตน (self-esteem) ประกอบด้วยคำถามจำนวน 36 ข้อ คำตอบมีตัวเลือก 3 ข้อ คิดคะแนนแต่ละข้อจาก 0–2 คะแนน สามารถประเมินด้านต่าง ๆ 5 ด้านคือ มุมมองรวม (global scale) การศึกษา (academic scale) ภาพลักษณ์ (body scale) ครอบครัว (family scale) และสังคม (social scale)

3. แบบสอบถาม Children’s Depression Inventory (CDI) ฉบับภาษาไทย¹⁷ เพื่อวัดภาวะซึมเศร้าของกลุ่มศึกษาและกลุ่มควบคุม ประกอบด้วยคำถาม 27 ข้อ ตัวเลือกคำตอบ 3 แบบ การให้คะแนนไม่มีอาการเลยหรือมีอาการน้อยมาก = 0 คะแนน มีอาการบ้าง = 1 คะแนน มีอาการมาก = 2 คะแนน คะแนนมีตั้งแต่ 0–54 คะแนน เพื่อประเมินความรุนแรงของภาวะซึมเศร้าในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมา โดยจะมีคะแนนที่ 15 ขึ้นไปสามารถประเมิน subscale ของความซึมเศร้า 5 ด้าน คือ negative mood, ineffectiveness, negative self-esteem, interpersonal problems และ anhedonia

เก็บข้อมูลโดยให้ครูฝ่ายปกครองของโรงเรียน เก็บรวบรวมข้อมูลของนักเรียนในช่วงเวลาที่กำหนด

วิเคราะห์ข้อมูลโดยนำข้อมูลของกลุ่มศึกษาและกลุ่มควบคุมมาคิดคะแนนของแต่ละแบบสอบถาม แล้วนำไปวิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้โปรแกรมสำเร็จรูป SPSS for WINDOWS เปรียบเทียบข้อมูลของแต่ละกลุ่มตัวอย่างโดยใช้ค่า mean และ t–test independence samples

ผลการศึกษา

1. ลักษณะทั่วไป จำนวนนักเรียนมัธยมที่ใช้ยาบ้า แต่ไม่มีอาการเข้าได้กับลักษณะของการติดยาเข้าร่วมในการศึกษาจำนวนทั้งหมด 34 ราย เป็นเพศชายทั้งหมด อายุเฉลี่ย 16.1 ปี (SD=1.3) เป็นนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 จำนวน 14 ราย (ร้อยละ 41.1) มัธยมศึกษาปีที่ 4 จำนวน 6 ราย (ร้อยละ 17.7) มัธยมศึกษาปีที่ 5 จำนวน 8 ราย (ร้อยละ 23.5) และมัธยมศึกษาปีที่ 6 จำนวน 6 ราย (ร้อยละ 17.7) ได้สุ่มตัวอย่างเลือกนักเรียนกลุ่มไม่ใช้ยา จากนักเรียนชั้นเดียวกันได้จำนวน 42 ราย มีอายุเฉลี่ย 16.5 ปี (SD=1.2) โดยใช้สัดส่วนการสุ่มตัวอย่าง 1:1 ในชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 และ 6 สัดส่วน 1:2 ในชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 เนื่องจากนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 และ6 มีนักเรียนไม่พอที่จะสุ่มในสัดส่วน 1:2 ส่วนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5 จะมี 2 ห้อง คือ ห้องที่เพียงพอสุ่มสัดส่วน 1:2 และห้องที่สุ่มสัดส่วน 1:1 อายุของนักเรียนทั้ง 2 กลุ่ม ไม่มีความแตกต่างกัน

ผลคะแนนการสอบกลุ่มใช้ยาบ้า (mean = 1.67, SD = 0.35) ต่ำกว่ากลุ่มไม่ใช้ยา (mean = 2.06, SD = 0.52) อย่างมีนัยสำคัญ (p < 0.001) ดังแสดงในตารางที่ 1

2. ลักษณะครอบครัว อายุของบิดาและมารดาของนักเรียนทั้ง 2 กลุ่มมีค่าเฉลี่ยอยู่ใกล้เคียงกัน คือประมาณ 40 ปี ส่วนใหญ่ของบิดาและมารดาของนักเรียนทั้ง 2 กลุ่ม มีการศึกษาสูงสุดอยู่ระดับชั้นประถมศึกษา โดยมีสัดส่วนเกินร้อยละ 50 ขึ้นไป ในกลุ่มใช้ยาพบว่ามีสภาพครอบครัวที่แตกแยก หย่า แยกทางกันสูงกว่ากลุ่มที่ไม่ใช้ยา (ร้อยละ 26.5 และ 11.9 ตามลำดับ) ดังแสดงในตารางที่ 2

3.ความภูมิใจแห่งตน การวัดค่าคะแนนความภูมิใจแห่งตนโดยใช้แบบทดสอบ FSC ภาษาไทย พบว่ากลุ่มใช้ยามีความภูมิใจแห่งตน (mean = 41.2) ต่ำกว่ากลุ่มไม่ใช้ยา (mean = 46.3) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p = 0.012) ทางด้าน subscale 5 ด้าน พบว่าความภูมิใจแห่งตนด้านการศึกษา ครอบครัว และมุมมองรวมของ กลุ่มใช้ยาจะต่ำกว่ากลุ่มไม่ใช้ยา โดยด้านการศึกษากลุ่มใช้ยามีค่าคะแนนเฉลี่ย 7.06 เทียบกับกลุ่มไม่ใช้ยามีค่า 8.12 มีความแตกต่างทางสถิติ (p = 0.029) ด้านครอบครัว กลุ่มใช้ยามีค่าคะแนนเฉลี่ย 10.68 เทียบกับกลุ่มไม่ใช้ยามีค่า 12.21 มีความแตกต่างทางสถิติ (p = 0.025) และด้านมุมมองรวม กลุ่มใช้ยามีค่าคะแนนเฉลี่ย 9.12 เทียบกับกลุ่มไม่ใช้ยามีค่า 10.63 แตกต่างกันทางสถิติ (p = 0.002) ทางด้านสังคมและภาพลักษณ์พบว่ากลุ่มใช้ยาและไม่ใช้ยาค่าคะแนนไม่แตกต่างกันทางสถิติ ดังแสดงในตารางที่ 3

4. ภาวะซึมเศร้า พบว่ากลุ่มใช้ยาบ้ามีค่าคะแนน CDI มากกว่า 15 จำนวน 11 ราย (ร้อยละ 32.3) กลุ่มไม่ใช้ยามีจำนวน 9 ราย (ร้อยละ 21.4) ค่า odds ratio (OR) ของภาวะซึมเศร้าในกลุ่มใช้ยา = 1.75 เท่าของกลุ่มที่ไม่ใช้ยา เมื่อเทียบค่าคะแนนรวม CDI และ subscale ทั้ง 5 ด้านของทั้ง 2 กลุ่ม พบว่าไม่มีความแตกต่างกัน ดังแสดงในตารางที่ 4

วิจารณ์

การศึกษาถึงความสัมพันธ์และปัจจัยที่ส่งเสริมให้นักเรียนวัยรุ่นใช้ยาบ้า ในประเทศไทยยังมีการศึกษาน้อย และให้ความสำคัญในด้านเพื่อนชวน หรือความอยากลองของวัยรุ่นเอง หรือเพราะครอบครัว บิดา มารดาหย่าร้าง ทะเลาะวิวาท แต่ในอีกด้านด้านหนึ่ง เหตุใดเด็กบางคนที่ถูกเพื่อนชวนใช้ยาหรือ ครอบครัวแตกแยก ก็ไม่ได้เกี่ยวข้องกับการใช้ยาเสพติด อะไรเป็นกลไกที่หยุดยั้งความอยากลอง ปกป้องตนเองจากกลุ่มเพื่อนที่ใช้ยา มีขบวนการในการตัดสินปัญหาที่ดี ในกรณีที่มีปัญหาครอบครัวไม่พึ่งสารเสพย์ติด และหลังจากได้ใช้ยาบ้าแล้วกลไกใดทางด้านจิตใจที่ทำให้วัยรุ่นมุ่งใช้ยาต่อไป การสำรวจปัญหาสุขภาพจิตจะทำให้เข้าใจปัญหานี้มากขึ้น

จากการศึกษาครั้งนี้ พบว่าวัยรุ่นที่ใช้ยาจะมีผลการสอบที่ต่ำกว่า และอยู่ในเกณฑ์ที่ไม่ดี (mean = 1.67) เมื่อมองความสัมพันธ์ของค่าความภูมิใจแห่งตน ด้านการศึกษาก็จะพบว่าต่ำกว่ากลุ่มที่ไม่ใช้ยาอย่างมีนัยสำคัญ แสดงว่านักเรียนวัยรุ่นกลุ่มที่ใช้ยามีความพึงพอใจตนเองในฐานะนักเรียนต่ำ รู้สึกตนเองการเรียนไม่ดี ไม่เป็นที่พึงพอใจของครู พ่อ แม่ หรือแม้กระทั่งเพื่อนนักเรียนด้วยกัน ฉะนั้นการที่จะสร้างภูมิคุ้มกันเพื่อปกป้องวัยรุ่นจากยาบ้า สมควรทบทวนระบบการศึกษา ทัศนคติของพ่อแม่ ครู ว่าได้มีการเกื้อหนุนสร้างความรู้สึกที่ดีต่อการเรียนการศึกษา ให้นักเรียนได้สัมฤทธิ์ผลทางการศึกษาเพียงไร ขณะเดียวกันในกลุ่มนักเรียนที่มีปัญหาทางการเรียน ขาดความภูมิใจ ควรได้รับการช่วยเหลือ ให้กำลังใจ ส่งเสริมขบวนการคิดในการสร้างความภาคภูมิใจ ไม่กดดันหรือตั้งมาตรฐานที่มากเกินความสามารถ จะเป็นหนทางสร้างภูมิปกป้องให้ห่างไกลยาเสพย์ติดได้

ครอบครัวของนักเรียนกลุ่มที่ใช้ยาบ้า มีสถิติการหย่าร้างและแยกกันอยู่สูงกว่ากลุ่มที่ไม่ใช้ยา จึงเป็นปัจจัยเสี่ยงอันหนึ่งที่ควรเข้าไปช่วยเหลือวัยรุ่น และครอบครัวที่เป็นลักษณะของผู้ปกครองเดี่ยว ที่มีบิดาหรือมารดาเป็นผู้ดูแลเพียงคนเดียว (single parent) ความภาคภูมิใจแห่งตนด้านครอบครัวในกลุ่มใช้ยาก็ต่ำกว่ากลุ่มไม่ใช้ยา ซึ่งแสดงถึงวัยรุ่นกลุ่มที่ใช้ยามีความรู้สึกต่อตนเองเชิงลบ ในฐานะสมาชิกของครอบครัว รู้สึกว่าตนไม่เป็นที่รัก หรือภาคภูมิใจของคนในครอบครัว

ครอบครัวโดยเฉพาะพ่อแม่ จึงมีบทบาทสูงมากในการป้องกันวัยรุ่นให้ห่างไกลยาเสพย์ติด ในด้านของการสร้างความภาคภูมิใจแห่งตนด้านครอบครัว ควรเริ่มต้นตั้งแต่วัยเด็ก พ่อแม่ควรสร้างความผูกพัน (attachment) ให้ความอบอุ่น (emotional warmth) ให้โอกาสในการมีส่วนร่วม (participation) ส่วนทำ (doing) จนเกิดความสำเร็จ (achievement) พ่อแม่ควรชื่นชม (positive reinforcement) ยอมรับ (recognition) จนเกิดการซึมซับในใจ เป็นความรู้สึกที่ดีต่อตนเอง รู้สึกว่าครอบครัวอบอุ่น เป็นที่รักใคร่ของคนในครอบครัว และรู้สึกว่าตนเองเป็นสมาชิกที่มีคุณค่าของครอบครัว จะเป็นเกราะป้องกันยาเสพย์ติดได้เป็นอย่างดี

ความภูมิใจแห่งตน มุมมองรวมในกลุ่มใช้ยาต่ำกว่ากลุ่มไม่ใช้ยาอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ แสดงให้เห็นว่ากลุ่มที่ใช้ยามีความรู้สึกต่อตนเองด้านทั่วไปในเชิงลบ เช่น เป็นคนไม่ดี ไม่มีความสำคัญ ไม่ชอบตนเอง ขาดความสามารถในการคิดการทำ ไม่ประสบผลสำเร็จ วัยรุ่นที่ใช้ยาจึงต้องแสวงหาทางออกเพื่อให้เกิดการยอมรับตนเองได้ หรือไม่ก็ลืมความรู้สึกที่ไม่ดีต่อตนเอง การใช้ยาบ้าจึงเป็นหนทางออกสำหรับวัยรุ่นกลุ่มนี้ การป้องกันช่วยเหลือจึงรวมถึงการสร้างระบบความคิด และมุมมองใหม่ของวัยรุ่นที่ให้เห็นถึงด้านบวกของตนเอง

ความภูมิใจแห่งตนด้านภาพลักษณ์และสังคม แสดงถึงความรู้สึกต่อตนเองในด้านรูปร่าง รูปลักษณ์ของตนเอง ความรู้สึกถึงความสามารถในการเป็นเพื่อนกับผู้อื่นของตนเอง ความรู้สึกถึงความสามารถในการปรับตัวเข้ากับสังคมรอบข้าง จากการศึกษาไม่พบความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ

จากการศึกษาสำรวจภาวะซึมเศร้าในเด็กนักเรียนมัธยมต้นทั่วไปในกรุงเทพมหานคร¹⁸ โดยใช้แบบทดสอบ CDI พบว่ามีภาวะซึมเศร้าร้อยละ 40.8 ของนักเรียน จะเห็นว่าจำนวนนักเรียนที่มีภาวะซึมเศร้าสูงมากถ้าเทียบกับการศึกษาครั้งนี้ที่พบภาวะซึมเศร้าในกลุ่มใช้ยาเพียงร้อยละ 32.3 แต่อย่างไรก็ตาม กลุ่มใช้ยาก็พบว่ามีภาวะซึมเศร้าสูงกว่ากลุ่มไม่ใช้ยาที่พบภาวะซึมเศร้าเพียงร้อยละ 21.4 และการศึกษานี้ยังสอดคล้องกับการศึกษาของ Bukstein และคณะ¹⁴ ที่พบโรคซึมเศร้าในวัยรุ่นที่ติดสารเสพย์ติด จำนวนร้อยละ 31 แต่มากกว่าการศึกษาของ วาสนา พัฒนกำจร¹⁵ ที่พบภาวะซึมเศร้าในวัยรุ่นที่ใช้ยาร้อยละ 17 การหากลุ่มเสี่ยงต่อการใช้ยา การป้องกัน และการบำบัดรักษาผู้ใช้ยา จึงควรคำนึงถึงภาวะซึมเศร้าที่อาจเป็นทั้งสาเหตุและข้อแทรกซ้อนที่ตามมาของการใช้ยา

เมื่อดูคะแนนรวมของ CDI และ subscale ทั้ง 5 ด้าน คือ negative mood, interpersonal problems, ineffectiveness, anhedonia และ negative self-esteem ไม่พบว่ามีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ซึ่งก่อนทำการศึกษา ผู้วิจัยมีแนวคิดว่ามีความแตกต่างกันในค่าคะแนนรวม และด้าน subscale ต่าง ๆ ของ CDI ระหว่างกลุ่มใช้ยาบ้ากับไม่ใช้ จึงสมควรมีการศึกษาเพิ่มเติมต่อไป

การศึกษาครั้งนี้มีข้อจำกัดของการศึกษาอยู่บ้าง เช่นประชากรที่ศึกษามีจำนวนน้อย ยังไม่สามารถเป็นตัวแทนของประชากรทั้งประเทศได้ ถึงแม้จะมีนักเรียนวัยรุ่นที่ใช้ยาจำนวนมาก แต่การเปิดเผย ยอมรับ ทั้งของนักเรียนและโรงเรียนเองเพื่อทำการวิจัยในวงกว้างเป็นเรื่องที่ลำบากพอสมควร อีกทั้งการศึกษาพบว่ามีความสัมพันธ์กันของความภูมิใจแห่งตนที่ต่ำในกลุ่มใช้ยา แต่ไม่สามารถแสดงให้เห็นได้ว่า ความภูมิใจแห่งตนที่ต่ำเป็นเหตุที่ทำให้วัยรุ่นใช้ยา หรือเป็นผลหลังจากวัยรุ่นใช้ยา สมควรมีการศึกษาเพิ่มเติมต่อไป อย่างไรก็ดีการศึกษาเพื่อเข้าถึงปัญหาแก่นแท้ของการใช้ยาบ้าในวัยรุ่น ยังมีการศึกษาน้อย โดยเฉพาะปัจจัยทางจิตใจของตัววัยรุ่นเอง การศึกษาครั้งนี้จึงน่าจะเป็นประโยชน์และนำไปประยุกต์ใช้ในระดับประเทศต่อไป

ข้อเสนอแนะ

1. การป้องกันและรักษาวัยรุ่นให้ห่างไกลยาบ้า ควรนำปัจจัยด้านความภาคภูมิใจแห่งตน เข้ามาเป็นแกนหลักในการวางแผน

2. ควรคำนึงถึงภาวะซึมเศร้าในวัยรุ่นที่แอบแฝงอยู่ซึ่งอาจเป็นปัจจัยเสี่ยงหรือข้อแทรกซ้อนที่พบในวัยรุ่นที่มีความเสี่ยงต่อการใช้ยา

3. การวางแผนส่งเสริมสุขภาพจิตเพื่อสร้างความภาคภูมิใจแห่งตน อันเป็นเกราะป้องกันปัญหายาเสพติด ต้องเริ่มตั้งแต่วัยเด็ก เริ่มที่ครอบครัว และโรงเรียน มิใช่เริ่มตอนเป็นวัยรุ่น

4. สมควรมีการศึกษาเพิ่มเติม และในวงกว้างของปัญหาสุขภาพจิตในเด็กที่สัมพันธ์กับปัญหายาเสพติด อันเป็นปัญหาระดับชาติต่อไป

ได้ทำการศึกษานักเรียนมัธยมจำนวน 34 คน ที่ใช้ยาบ้าเทียบกับกลุ่มนักเรียนที่ไม่ได้ใช้ยาจำนวน 42 คน พบว่ากลุ่มใช้ยามีภาวะความภาคภูมิใจแห่งตนต่ำและมีสัดส่วนผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าสูงกว่ากลุ่มไม่ใช้ยา การส่งเสริมสุขภาพจิตในเด็กและวัยรุ่นเพื่อเสริมสร้างความภาคภูมิใจแห่งตน และช่วยเหลือวัยรุ่นที่มีภาวะซึมเศร้า โดยอาศัยครอบครัวและโรงเรียน จะเป็นแนวทางในการวางแผนแก้ไขปัญหาวัยรุ่นที่ใช้ยาบ้าต่อไป

ขอขอบคุณหัวหน้าและเจ้าหน้าที่ กลุ่มงานจิตเวชโรงพยาบาลชลบุรี ในการรวบรวมข้อมูล ศาสตราจารย์อุมาพร ตรังคสมบัติ คณะแพทยศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ผู้ช่วยศาสตราจารย์สุวรรณี พุทธิศรี และผู้ช่วยศาสตราจารย์ชัชวาลย์ ศิลปกิจ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี ในข้อแนะนำและอนุญาตให้ใช้แบบสอบถาม

เอกสารอ้างอิง

1. กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข และสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์การแพทย์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.          รายงานสถิติวิเคราะห์ระบบข้อมูลการติดยาเสพติด ประชากรซึ่งรับการบำบัดรักษาทั่วประเทศจำแนกตามสถานพยาบาล.       ปีงบประมาณ พ.ศ.2541:64–5.
2. กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. การระบาดของยาเสพติดในสถานศึกษา. ฟ้าใส จดหมายข่าวยาเสพติด 2542; 2:3–7.
3. Glantz MD, Pickens RW. Vulnerability to drug abuse : Introduction and overview. In: Glantz MD, Pickens  RW, eds. Vulnerability to drug abuse. Washington DC: American Psychological Association, 1992:1–14.
4. Farrell M, Taylor E . Drug and alcohol use and misuse. In: Rutter M, Taylor E, Hersov L, eds. Child and Adolescent Psychiatry. Oxford: Blackwell scientific publications, 1994:529–45.
5. Pandina RJ, Johnson V, Labouvie EW. Affectivity: a central mechanism in the development of drug dependence . In: Glantz MD, Picken RW, eds. Vulnerability to drug abuse. Washinton DC: American Psychological Association, 1992:179–210.
6. Giancola PR, Martin CS, Tarter RE, Pelham WE, Moss HB. Executive cognitive functioning and aggressive behaviour in preadolescent boys at high risk for substance abuse / dependence. J Stud Alcohol 1996; 57:325-59.
7. ทรงเกียรติ ปิยะกะ, เวทิน ศันสนียเวทย์. วัยรุ่นวุ่นยา. ใน: ทรงเกียรติ ปิยะกะ,เวทิน ศันสนียเวทย์ บรรณาธิการ. ยิ้มสู้เรียนรู้ยาเสพติด. กรุงเทพมหานคร: สำนักพิมพ์มติชน, 2540:179-86.
8. Weinberg NZ, Randert E, Colliver JD, Glantz MD. Adolescent substance abuse: A review of the past 10 years. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1998; 37:252-61.
9. Glantz MG, Sloboda Z. Research and conceptual issues in resilience. J Subst Use Misuse. (in printed)

   10.Adger H Jr. Prevention of Alcohol and other drug abuse. In: Mcanarney ER, Kreipe RE, Orr DP,                omerci GD, eds. Textbook of adolescent medicine. Philadelphia: WB Saunders, 1992; 256–62.

     11.Houston M, Wiener JM. Substance–related disorders. In: Weiner JM, ed. Textbook of child and                adolescent psychiatry. 2^nded. Washington DC: American Psychiatric Press, 1997:637–56.

     12.Hird S, Khuri ET, Dusenbury L, Millman RB. Adolescents. In: Lowinson JH, Ruiz P, Millman RB, Langrod        JG, eds. Substance abuse a comprehensive textbook. 3^rded. Baltimore : Williams & Wilkins

ตารางที่ 1   ลักษณะทั่วไปของนักเรียน

 ตารางที่ 3 คะแนน FSC และ subscale

 ตารางที่ 4 คะแนน CDI และ subscale