* Department of Psychiatry, Faculty of Medicine, Ramathibodi Hospital, Rama 6 Road, Bangkok 10400

Key words : GHQ, psychiatric illness, epidemiology, Thailand

ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิตของประชาชนเขตหนองจอก กรุงเทพมหานคร

ธนา นิลชัยโกวิทย์, พ.บ., จักรกฤษณ์ สุขยิ่ง, พ.บ., ชัชวาลย์ ศิลปกิจ, พ.บ.

คณะผู้วิจัยได้วิเคราะห์หาปัจจัยต่างๆที่มีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิตของประชากรในชุมชน จากข้อมูลการสำรวจสภาวะสุขภาพจิตของประชาชนเขตหนองจอก กรุงเทพมหานคร จำนวน 826 คน ด้วยแบบสอบถาม GHQ-60 ฉบับภาษาไทย

คำสำคัญ : ปัญหาสุขภาพจิต, กรุงเทพมหานคร, GHQ ฉบับภาษาไทย

งานส่งเสริมสุขภาพจิตและการป้องกันปัญหาสุขภาพจิต เป็นงานทางสาธารณสุขที่มีความสำคัญมากอย่างหนึ่ง เนื่องจากปัญหาสุขภาพจิตเป็นปัญหาสาธารณสุขที่พบได้บ่อยในชุมชน จากการสำรวจสภาวะสุขภาพจิตของประชากรในชุมชนต่างๆ ในประเทศไทยที่ผ่านมาพบว่า

มีความชุกของปัญหาสุขภาพจิตสูงถึงร้อยละ 19 ถึงร้อยละ 30 ^1-4

ในการวางแผนงานส่งเสริมสุขภาพจิตและป้องกันความผิดปกติทางจิตเวช เราจำเป็นต้องมีข้อมูลทางระบาดวิทยาของปัญหาสุขภาพจิต และมีความเข้าใจเกี่ยวกับปัจจัยต่างๆที่มีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิต เพราะจะช่วยให้สามารถวางแผนงานได้โดยสอดคล้องกับความเป็นจริง และดำเนินงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น การศึกษาด้านระบาดวิทยาทางจิตเวช และการศึกษาถึงปัจจัยต่างๆที่มีผลต่อสภาวะสุขภาพจิตของประชากร จึงเป็นสิ่งที่มีความสำคัญอย่างมากต่อการพัฒนางานด้านสุขภาพจิตในประเทศไทย

จากการศึกษาที่ใช้แบบสอบถาม GHQ เป็นเครื่องมือในการสำรวจสภาวะสุขภาพจิตที่ผ่านมา พบว่าปัจจัยต่างๆที่มีผลต่อคะแนน GHQ ได้แก่ เพศ^ุ6-10 อายุ^7,9-11 สถานภาพสมรส^6-12 การแบ่งชั้นทางสังคม^6,7,9-11การมีงานทำ^6,9-11 ความแตกต่างระหว่างเมืองกับชนบท^11,13 การมีความสัมพันธ์ที่ดีกับคู่สมรส⁷ การเจ็บป่วยทางกาย^{9, 14,15} และบุคลิกภาพ¹⁶ การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์ที่จะศึกษาว่าปัจจัยต่างๆ ทั้งลักษณะทางประชากร และปัจจัยด้านอื่นๆ โดยเฉพาะปัจจัยด้านจิตสังคมต่างๆ เช่น ความสัมพันธ์ในครอบครัว ประวัติครอบครัวในวัยเด็ก การใช้เหล้าและบุหรี่ ปัญหาสุขภาพ และเหตุการณ์ต่างๆที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตในทางลบ เช่นการสูญเสีย การมีบุคคลในครอบครัวป่วย การตกงาน จะมีผลกระทบหรือมีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิตของประชากรในเขตหนองจอก กรุงเทพมหานครอย่างไรบ้าง

กลุ่มตัวอย่างที่ทำการศึกษาได้มาจากการสุ่มตัวอย่างโดยวิธี multi stage random sampling จากประชากรที่อายุมากกว่า 20 ปี ในเขตหนองจอก กรุงเทพมหานคร โดยเริ่มจากการสุ่มเลือกหมู่บ้านจากตำบลต่างๆทั้ง 8 ตำบลในเขตหนองจอกมาตำบลละ 2 หมู่บ้านก่อน แล้วสุ่มเลือกกลุ่มประชากรที่จะทำการศึกษาจากบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้งมา 1 ใน 6 ของประชากรในแต่ละหมู่บ้าน ได้กลุ่มตัวอย่างรวม 1,356 คน

เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษาคือแบบสอบถามเพื่อสำรวจสภาวะสุขภาพจิต ซึ่งประกอบด้วยคำถามเกี่ยวกับข้อมูลส่วนบุคคลต่างๆ และข้อมูลเกี่ยวกับปัจจัยต่างๆที่อาจมีผลกระทบต่อสุขภาพจิต เช่น ความสัมพันธ์ในครอบครัว ประวัติครอบครัวในวัยเด็ก การใช้เหล้าและบุหรี่ ปัญหาสุขภาพ เหตุการณ์ชีวิตในช่วง1ปีที่ผ่านมา และปัญหาด้านจิตสังคม และแบบคัดกรองปัญหาสุขภาพจิต GHQ-60 ฉบับภาษาไทย¹⁷

วิธีการศึกษาเป็นการศึกษาแบบ cross-sectional โดยให้เจ้าหน้าที่สาธารณสุขตำบลส่งแบบสอบถามสำรวจสภาวะสุขภาพจิตให้กลุ่มตัวอย่างที่คัดเลือกมาแล้วตอบ จากแบบสอบถามที่ส่งไปทั้งหมดมีผู้ตอบกลับมา 924 ราย หรือร้อยละ 68.1 จากจำนวนนี้มีแบบสอบถามที่มีข้อมูลครบถ้วนพอที่จะทำการศึกษาได้รวม 826 ราย หรือร้อยละ 60.9 ของจำนวนแบบสอบถามที่ส่งไป

การวิเคราะห์ข้อมูลทำโดยใช้โปรแกรมสถิติ SPSS วิเคราะห์หาความสัมพันธ์ระหว่างลักษณะประชากร และปัจจัยด้านจิตสังคม กับปัญหาสุขภาพจิต โดยทำการวิเคราะห์ 2 ขั้นคือ ขั้นแรกใช้การทดสอบไคสแควร์หาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยแต่ละตัวกับปัญหาสุขภาพจิตก่อน แล้วจึงนำปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิตอย่างมีนัยสำคัญจากการทดสอบไคสแควร และปัจจัยพื้นฐานที่มีความสำคัญเช่นเพศและอายุ มาเข้าสมการทำการวิเคราะห์โดยวิธี multi logistic regression เพื่อหาปัจจัยที่มีผลต่อปัญหาสุขภาพจิตมากที่สุดและหาค่า odd ratios

ผลการศึกษาพบว่ามีความชุกของปัญหาสุขภาพจิตในช่วง 1 เดือนรวมร้อยละ 19.1 โดยประชากรชายมีความชุกของปัญหาสุขภาพจิตคิดเป็นร้อยละ 17.7 และประชากรหญิงมีความชุกของปัญหาสุขภาพจิตคิดเป็นร้อยละ 20.2 จากการทดสอบไคสแควร์ พบว่าปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิตอย่างมีนัยสำคัญได้แก่ อายุ สถานภาพสมรส ระดับการศึกษา อาชีพ รายได้ ความสัมพันธ์ในครอบครัว เหตุการณ์ในช่วง5ปีแรกของชีวิต ปัญหาสุขภาพ การดื่มสุรา เหตุการณ์ชีวิตในช่วง 1 ปีที่ผ่านมา คือ การมีบุคคลในครอบครัวป่วยทางจิต การมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยร้ายแรง การมีบุคคลในครอบครัวเสียชีวิต การตกงาน และปัญหาด้านจิตสังคมต่างๆคือ ปัญหากับคู่สมรส ปัญหากับสมาชิกในครอบครัว ปัญหาเศรษฐกิจ ปัญหากับเพื่อน และจำนวนปัญหา หรือเหตุการณ์ต่างๆที่มีผลกระทบทางลบกับชีวิต ตามรายละเอียดในตารางที่ 1 ถึงตารางที่ 4

กลุ่มที่พบว่ามีแนวโน้มจะมีปัญหาสุขภาพจิตสูงได้แก่ กลุ่มที่มีอายุสูงกว่า 65 ปีขึ้นไป(39.7%) กลุ่มที่เป็นหม้ายหรือหย่าร้าง(37.9%) กลุ่มที่มีการศึกษาต่ำกว่าระดับประถมศึกษา(35.6%) กลุ่มว่างงาน(32.5%) กลุ่มที่ไม่มีรายได้(29.1%)และมีรายได้ต่ำกว่า 2000 บาทต่อเดือน(22.0%) กลุ่มที่ความสัมพันธ์ในครอบครัวขัดแย้งกันมาก(66.7%)หรือมีลักษณะต่างคนต่างอยู่(44.1%) กลุ่มที่บิดามารดาหย่าร้างหรือแยกกันอยู่ในช่วง 5 ปีแรกของชีวิต(34.5%) กลุ่มที่ป่วยเรื้อรัง(63.6%) และกลุ่มที่ป่วยหนักจนต้องเข้าโรงพยาบาล(47.8%) กลุ่มที่ดื่มสุราบ่อย(43.5%) การมีบุคคลในครอบครัวป่วยทางจิต(46.9%) การมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยร้ายแรง(50.8%) การมีบุคคลในครอบครัวเสียชีวิต(29.3%) การตกงาน(31.3%) การมีปัญหาด้านจิตสังคมต่างๆคือ ปัญหากับคู่สมรส(31.4%) ปัญหากับสมาชิกในครอบครัว(47.1%) ปัญหาเศรษฐกิจ(28.5%) ปัญหาคดีความ(38.5%) และปัญหากับเพื่อน(36.0%) และกลุ่มที่มีเหตุการณ์ที่มีผลกระทบต่อชีวิตมากกว่า 1 เหตุการณ์ขึ้นไป(48.6%) หรือมีปัญหาด้านจิตสังคมหลายๆด้านพร้อมกัน(36.5-45.7%)

ในการวิเคราะห์โดยใช้ multi logistic regression มีตัวอย่างที่มีข้อมูลครบทุกข้อที่สามารถนำมาวิเคราะห์ได้รวม 569 ราย ผลการวิเคราะห์ (ตารางที่ 5) ได้ตัวแปรที่มีความสัมพันธ์กับปัญหาสุขภาพจิตรวม 9 ตัวได้แก่ ศาสนา รายได้ ระดับการศึกษา ปัญหาสุขภาพ ปัญหาความสัมพันธ์ในครอบครัว การมีบุคคลในครอบครัวป่วยทางจิต การมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยร้ายแรง ปัญหากับสมาชิกในครอบครัว และปัญหาเกี่ยวกับการทำงานหรือการเรียน โดยปัจจัยที่มี odd ratio สูงที่สุดได้แก่ ระดับรายได้ ปัญหาความสัมพันธ์ในครอบครัว และการมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยร้ายแรงตามลำดับ โดยกลุ่มที่ไม่มีรายได้หรือมีรายได้ต่ำกว่า 2,000 บาท มีแนวโน้มที่จะมีปัญหาสุขภาพจิตสูงกว่ากลุ่มที่มีรายได้ตั้งแต่ 10,000 บาทขึ้นไปถึง 3.67 เท่า ส่วนกลุ่มที่ความสัมพันธ์ในครอบครัวห่างเหินหรือขัดแย้งกันมาก และกลุ่มที่มีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยร้ายแรง มีแนวโน้มที่จะมีปัญหาสุขภาพจิตเพิ่มขึ้นเป็น 2.93 และ 2.47 เท่า ตามลำดับ

ปัจจัยอื่นๆที่มีความสัมพันธ์กับการมีปัญหาสุขภาพจิตสูงรองลงไปได้แก่ ปัญหาสุขภาพ การมีบุคคลในครอบครัวป่วยทางจิต ปัญหาเกี่ยวกับการทำงานหรือการเรียน การมีปัญหากับสมาชิกในครอบครัว ระดับการศึกษาต่ำ และศาสนาพุทธหรือคริสต์

ในการศึกษานี้นอกจากจะศึกษาถึงลักษณะทั่วไปของประชากรแล้วยังได้ศึกษาถึงปัจจัยอื่นๆที่อาจเป็นสาเหตุของปัญหาสุขภาพจิต เช่น ปัญหาความสัมพันธ์ในครอบครัว ปัญหาสุขภาพ เหตุการณ์ต่างๆในชีวิต และปัญหาด้านจิตสังคมอื่นๆ ทำให้สามารถเข้าใจถึงความสัมพันธ์ของปัจจัยด้านต่างๆ กับปัญหาสุขภาพจิตได้ดีขึ้น

ผลการศึกษาซึ่งพบว่ากลุ่มที่ไม่มีรายได้หรือมีรายได้ต่ำ และมีระดับการศึกษาต่ำมีแนวโน้มที่จะมีปัญหาสุขภาพจิตสูงนั้นตรงกับผลการศึกษาส่วนใหญ่ก่อนหน้านี้ ^{6,7,9-11,18-22} โดยเฉพาะปัญหาการว่างงานมีผลต่อสุขภาพจิตสูงมาก^23,24

ประเด็นที่น่าสนใจมากประการหนึ่งจากการศึกษานี้คือการพบว่ากลุ่มผู้นับถือศาสนาพุทธมีแนวโน้มจะมีปัญหาจิตเวชสูงกว่าผู้นับถือศาสนาอิสลามในชุมชนที่ทำการศึกษา (OR = 1.471, 95% confidence interval = 1.0576-1.8988) ความแตกต่างด้านเชื้อชาติและวัฒนธรรมเป็นปัจจัยหนึ่งซึ่งพบว่ามีความสัมพันธ์กับสภาวะสุขภาพจิตจากการศึกษาจำนวนมาก^{18,19,21,25,26} ผลการศึกษานี้สอดคล้องกับการศึกษาในสิงคโปร์²⁶ ซึ่งพบว่ากลุ่มเชื้อสายมาเลย์ซึ่งนับถือศาสนาอิสลาม มีอัตราการฆ่าตัวตาย และการพยายามฆ่าตัวตาย ต่ำกว่ากลุ่มเชื้อสายจีนและอินเดียอย่างชัดเจน

อย่างไรก็ตามความแตกต่างระหว่างศาสนาอาจเป็นได้ทั้งจากผลของศาสนาโดยตรง หรือเป็นผลจากปัจจัยอื่นๆที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มศาสนาหรือเชื้อชาติแต่ละกลุ่มในชุมชนนั้นๆ เช่นฐานะทางเศรษฐกิจสังคมก็ได้ ในการศึกษาครั้งนี้ประเด็นที่พบว่าน่าจะเป็นผลจากศาสนาโดยตรงคือการดื่มสุรา โดยกลุ่มผู้นับถือศาสนาอิสลามไม่ดื่มเลยถึงร้อยละ 86.7 และดื่มบ่อยๆเพียงร้อยละ 0.7 ในขณะที่กลุ่มนับถือพุทธมีร้อยละ 53.1 ที่ไม่ดื่มเลย และดื่มบ่อยร้อยละ 7.4

นอกจากนั้นน่าจะเป็นผลจากปัจจัยอื่นๆที่เป็นลักษณะที่แตกต่างกันของกลุ่มศาสนาทั้งสองกลุ่มในชุมชนเขตหนองจอก ปัจจัยต่างๆที่น่าจะเกี่ยวข้องได้แก่ ระดับรายได้ ซึ่งกลุ่มผู้นับถือศาสนาพุทธมีแนวโน้มที่จะมีรายได้ต่ำกว่า และมีจำนวนผู้ไม่มีรายได้สูงกว่า อีกปัจจัยหนึ่งที่อาจมีผลมากคือการได้รับแรงสนับสนุนทางสังคม ซึ่งพบว่าเป็นปัจจัยหนึ่งที่มีผลต่อสุขภาพจิตมาก^27-30 โดยเฉพาะแรงสนับสนุนจากเครือญาติ³⁰

การที่ประชากรส่วนใหญ่ในเขตหนองจอกนับถือศาสนาอิสลาม ทำให้กลุ่มผู้นับถือศาสนาอิสลามมีโอกาสที่จะมีเครือข่ายทางสังคมในชุมชนที่กว้างขวาง และมีความสัมพันธ์แน่นแฟ้นกว่า ทำให้ได้รับแรงสนันสนุนทางสังคมสูงกว่า ส่งผลให้มีภาวะสุขภาพจิตที่ดีกว่า นอกจากนี้ยังพบด้วยว่ากลุ่มศาสนาอิสลามมีความสัมพันธ์ในครอบครัวดีกว่า แม้จะไม่ถึงขั้นที่มีนัยสำคัญทางสถิติก็ตาม

จากการวิเคราะห์โดยใช้ multi logistic regression ในการศึกษานี้ ไม่พบว่าอายุและสถานภาพสมรสมีผลต่อสภาวะสุขภาพจิตเมื่อวิเคราะห์รวมกับตัวแปรอื่นๆ ในขณะที่เคยพบว่าเป็นตัวแปรที่มีความสำคัญเมื่อวิเคราะห์เฉพาะตัวแปรด้านลักษณะประชากร¹ แสดงว่าตัวอายุและสถานภาพสมรสเองอาจไม่ได้มีความสัมพันธ์โดยตรงกับปัญหาสุขภาพจิต แต่เป็นผลจากปัจจัยอื่นๆที่เกี่ยวข้อง เช่นปัญหาสุขภาพ ระดับเศรษฐฐานะ และระดับการศึกษาในกลุ่มสูงอายุ โดยพบว่ากลุ่มที่อายุมากกว่า 65 ปีจะมีปัญหาสุขภาพสูงกว่ากลุ่มอื่นๆ (69.4%) และมีรายได้และระดับการศึกษาต่ำกว่ากลุ่มอื่นๆ

ส่วนด้านสถานภาพสมรส พบว่ากลุ่มที่เป็นหม้าย (คู่ครองเสียชีวิต) จะเป็นกลุ่มที่มีอายุสูงกว่ากลุ่มอื่น มีรายได้และระดับการศึกษาต่ำกว่ากลุ่มอื่น มีปัญหาสุขภาพสูง ความสัมพันธ์ในครอบครัวมีปัญหามากกว่า และมีเหตุการณ์ด้านลบหรือปัญหาจิตสังคมสูงกว่า เช่นมีถึงร้อยละ 38.2 ที่มีบุคคลในครอบครัวเสียชีวิตในช่วง 1 ปีที่ผ่านมา ส่วนกลุ่มที่หย่าร้าง ไม่พบว่ามีความแตกต่างจากกลุ่มโสดและแต่งงานในด้านอายุ และระดับเศรษฐฐานะ แต่มีความรู้สึกว่าตนขัดสนมากกว่า และมีเหตุการณ์ด้านลบในชีวิต และปัญหาจิตสังคมต่างๆ

สูงกว่ากลุ่มอื่นๆทุกกลุ่ม เช่นร้อยละ 53.3 เพิ่งมีการหย่าร้างในช่วง 1 ปีที่ผ่านมา ร้อยละ 33.3 มีปัญหากับคนในครอบครัว ร้อยละ 46.7 มีปัญหาจากการทำงานหรือการเรียน และร้อยละ 26.7 มีปัญหากับเพื่อนฝูง

ปัจจัยอื่นๆที่พบว่ามีความสัมพันธ์กับสภาวะสุขภาพจิตในการศึกษานี้คือ การมีปัญหาสุขภาพ ความสัมพันธ์ในครอบครัว เหตุการณ์ด้านลบในชีวิต และปัญหาจิตสังคม ซึ่งสอดคล้องกับผลการศึกษาต่างๆที่ผ่านมาส่วนใหญ่

ลักษณะความสัมพันธ์ในครอบครัวที่พบว่าเป็นปัญหาในการศึกษานี้คือความสัมพันธ์ที่มีลักษณะต่างคนต่างอยู่ และการมีความขัดแย้งกันในครอบครัวมาก แต่เนื่องจากการศึกษานี้เป็นการศึกษาแบบ cross-sectional จึงยังไม่สามารถระบุได้แน่ชัดว่า ความสัมพันธ์ในครอบครัวที่เป็นปัญหานั้นเป็นเหตุหรือเป็นผลของปัญหาสุขภาพจิต

ผลการศึกษาที่น่าสนใจและน่าจะนำไปใช้ในการดำเนินงานด้านสุขภาพจิตได้มากคือการที่พบว่า การมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยทางจิตหรือเจ็บป่วยร้ายแรงมีผลกระทบต่อสุขภาพจิตอย่างชัดเจน ซึ่งสอดคล้องกับผลการศึกษาส่วนใหญ่ที่ผ่านมา^31-34

การมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยร้ายแรงไม่ว่าจะเป็นทางจิตหรือทางกายนั้นส่งผลกระทบต่อบุคคลในครอบครัวหลายประการทั้งในด้านค่ารักษาพยาบาล ความรู้สึกสูญเสีย การต้องรับภาระในการดูแล และผลกระทบต่อบทบาทหน้าที่ของสมาชิกในครอบครัว^35,36 โดยเฉพาะการป่วยทางจิตเวช สมาชิกในครอบครัวอาจไม่เข้าใจ รู้สึกอับอาย และมีปัญหาจากพฤติกรรมที่ผิดปกติหรือเป็นอันตรายของผู้ป่วย^34,37-39 บุคคลากรทางการแพทย์และด้านสุขภาพจิตจึงควรให้ความสนใจ และให้การช่วยเหลือทางจิตใจแก่ครอบครัวของผู้ป่วยด้วย ทั้งในแต่ละครอบครัว และโดยการทำกลุ่มครอบครัว ซึ่งเป็นวิธีการหนึ่งที่ได้ผลดีมาก^35,36,40

จากผลการศึกษาโดยรวมจะเห็นได้ว่าปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับสุขภาพจิตอย่างมากคือเหตุการณ์ด้านลบในชีวิต และปัญหาด้านจิตสังคมต่างๆ และระดับเศรษฐฐานะ การวางแผนงานสุขภาพจิตจึงควรมุ่งไปที่กลุ่มเสี่ยงต่างๆ คือกลุ่มที่มีปัญหาเศรษฐฐานะ มีปัญหาสุขภาพ และมีปัญหาต่างๆในชีวิตเช่นการมีบุคคลในครอบครัวเจ็บป่วยทั้งทางจิตและทางกาย รวมทั้งปัญหาด้านการงานและการเรียน และโดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มที่มีปัญหาหลายๆด้านพร้อมกันซึ่งพบว่ามีแนวโน้มจะมีปัญหาสุขภาพจิตสูงมาก โดยกลุ่มที่มีเหตุการณ์ชีวิตด้านลบหรือปัญหาจิตสังคมตั้งแต่ 3 เรื่องขึ้นไปจะมีโอกาสที่จะมีปัญหาจิตเวชสูงถึง 3 เท่าของกลุ่มที่ไม่มีปัญหา ( OR = 3.0531, 95% confidence interval = 2.0416 - 4.5653)

1. Sukying C, Nilchaikovit T, Silpakit C. One-month prevalence of psychiatric illness in Nongchok district, Bangkok. Ramathibodi Med J 1995; 18: 253-60.

2. อัมพร โอตระกูล, เจตน์สันติ์ แตงสุวรรณ, เยาวรัตน์ ปรปักษ์ขาม. ปัญหาสุขภาพจิตใน เขตเมือง. วารสารสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย 2525; 27: 121-33.

3. ส่งศรี จัยสิน, จันทร์เพ็ญ ชูประภาวรรณ, เรไร ทีวะทัศน์, สุภาภรณ์ ทองดารา, ฉันทนา ชูบุญราษฎร์. การสำรวจสภาวะสุขภาพจิตของประชาชนจังหวัดชลบุรี. วารสาร สมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย 2531; 33: 119-27.

4. ธรณินทร์ กองสุข, ศรีสอางค์ ม่วงสะอาด, วนิภา ลัดดาวัลย์, แก้วศรี จาตกานนท์, ประไพ ศรีสวัสดิ์, สะอ้าน สอนสีดา. การสำรวจสภาวะสุขภาพจิตของประชาชนจังหวัดเลย. ราย งานการวิจัยเสนอในการประชุมวิชาการประจำปีของสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย ครั้งที่ 20, โรงแรมเซ็นทรัลพลาซ่า กรุงเทพมหานคร, กรกฎาคม 2535.

5. Goldberg D. The detection of psychiatric illness by questionaire. Maudsley Monograph No 21. London: Oxford University Press, 1972.

6. Finlay-Jones R, Burvill P. The prevalence of minor psychiatric morbidity in the community. Psychol Med 1977; 7: 475-89.

7. D’Arcy C. Prevalence and correlates of nonpsychotic psychiatric symptoms in the general population. Can J Psychiatry 1982; 27: 316-24.

8. Siciliani O, Bellantuono C, Williams P, Tansella M. Self-reported use of psychotropic drugs and alcohol abuse in South Verona. Psychol Med 1985; 15: 821-6.

9. Vazquez-Barquero J, Diez-Manrique J, Pena C, et al. A community mental health survey in Cantabria: a general description of Morbidity. Psychol Med 1987; 17: 227-41.

10. Cox B, Blaxter M, Buckle A, et al. The Health and Lifestyle Survey. Cambridge: Health Promotion Research Trust, 1987.

11. Hodiamont P, Peer N, Syben N. Epidemiological aspects of psychiatric disorder in a Dutch health area. Psychol Med 1987; 17: 495-505.

12. Henderson S, Duncan-Jones P, Byrne DG, Scott R, Adcock S. Psychiatric disorder in Canberra. Acta Psychiat Scand 1979; 60: 355-74.

13. Vazquez-Barquero J, Diez-Manrique J, Pena C, Quintanal R, Labrador Lopez M. Two stage design in a community survey. Br J Psychiatry 1986; 149: 88-97.

14. Andrews G, Schonell M, Tennant C. The relation between physical, psychological, and social morbidity in a surburban community. Am J Epidemiol 1977; 105: 324-9.

15. Corney R. The mental and physical health of clients referred to social workers in a local authority department and a general practice attachment scheme. Psychol Med 1984; 14:137-44.

16. Goldberg D, Williams P. A user’s guide to the General Health Questionnaire. Berkshire: NFER-NELSON Publishing Co Ltd, 1991: 78-80.

17. ธนา นิลชัยโกวิทย์, จักรกฤษณ์ สุขยิ่ง, ชัชวาลย์ ศิลปกิจ. ความเชื่อถือได้และความแม่น ตรงของ General Health Questionnaire ฉบับภาษาไทย. วารสารสมาคมจิตแพทย์แห่ง ประเทศไทย 2539; 41: 2-17.

18. Regier D, Farmer M, Rae D, et al. One-month prevalence of mental disorders in the United States and sociodemographic characteristics: The epidemiologic Catchment Area Study. Acta Psychiatr Scand 1993; 88: 35-47.

19. Kessler R, McGonagle K, Zhao S, et al. Lifetime and 12-month prevalence of DSM-3-R psychiatric disorders in the United States. Arch Gen Psychiatry 1994; 51: 8-19.

20. Holzer C, Shea Birthday, Swanson J, et al. The increased risk for specific psychiatric disorders among persons of low socioeconomic status. Am J Psychiatry 1986; 143: 259-71.

21. Myers J. Social factors related to psychiatric disorders. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1984; 19: 53-61.

22. Lai G. Work and family roles and psychological well-being in urban China. J Health Soc Behav 1995; 36: 11-37.

23. Kessler R, House J, Turner JB. Unemployment and health in a community sample. J Health Soc Behav 1987; 28:51-9.

24. Homer M. Links between unemployment and mental health problems. Nurs Times 1994; 90: 42-4.

25. Meleis AI, Lipson J, Paul S. Ethnicity and health among five Middle Eastern immigrant groups. Nurs Res 1992; 41: 98-103.

26. Tsoi WP, Kok LP. Mental disorders in Singapore. In: Lin TY, Tseng WS, Yeh EK, eds. Chinese societies and mental health. Hong Kong: Oxford University Press, 1995: 266-78.

27. Broadhead W, Kaplan Birthday, James S, et al. The epidemiological evidence for a relationship between social support and health. Am J Epidemiol 1983; 117: 521-37.

28. Henderson A. Intepreting the evidence on social support. Soc Psychiatry 1984; 19: 49-52

29. George L, Blazer D, Hughes D, Fowler N. Social support in the outcome of major depression. Br J Psychiatry 1989; 154: 478-85.

30. Dressler W. Extended family relationships, social support, and mental in a Southern Black community. J Health Soc Behav 1985; 26: 39-48.

31. Gallagher D, Rose J, Rivera P, et al. Prevalence of depression in family caregivers. Gerontol Soc America 1989; 29: 449-56.

32. Rabins P, Fitting M, Eastham J, et al. The emotional impact of caring for the chronically ill. Psychosomatics 1990; 31: 331-5.

33. Patrick C, Padgett D, Schlesinger H, Cohen J, Burns B. Serious physical illness as a stressor: effects on family use of medical services. Gen Hosp Psychiatry 1992; 14: 219-27.

34. Loukissa D. Family burden in chronic mental illness: a review of research studies. J Adv Nurs 1995; 21:248-55.

35. Jacobs J. Family therapy in the context of chronic medical illness. In: Stoudemire A, Fogel B, eds. Psychiatric care of the medical patient. New York: Oxford University Press, 1993: 19-30.

36. Rait D, Lederberg M. The family of the cancer patient. In: Holland J, Rowland J, eds. Handbook of psychooncology. New York: Oxford University Press, 1989: 585-97.

37. Winefield H, Harvey E. Needs of family caregivers in chronic schizophrenia. Schizophr Bull 1994; 20: 557-66.

38. Winefield H, Harvey E. Determinants of psychological distress in relatives of people with chronic schizophrenia. Schizophr Bull 1993; 19:619-25.

39. Parker B. Living with mental illness: the family as caregiver. J Psychosoc Nurs Ment Health Serv 1993; 31: 19-21.

40. Peternelj-Taylor C, Hartley V. Living with mental illness: professional/family collaboration . J Psychosoc Nurs Ment Health Serv 1993; 31: 23-8.